به یاد پدر پیر حسابداری ایران

هرگاه بحث حسابداری نوین و تحول آن مطرح می‌شود، عرفانی و سجادی‌نژاد، نخستین نامهایی است که به یاد می‌آید . اما هنگامی که استاد سجادی‌نژاد ، از برجسته‌ترین پیشگامان حسابداری نوین کشور روی در نقاب خاک کشید آسیب ملموس و جبران ‌ناپذیری بر پیکرة حرفه نوپای حسابداری وارد آمد . سراسیمگی و دلواپسی در همه مشهود بود ، زیرا دریافتند کسی که دورادور به همه دلگرمی می‌داد و همه ناخودآگاه به او اتکا داشتند از میان رفته است . طی یکی دو سال پس از رفتنش ، بزرگان حرفه سخنها درباره‌اش گفتند و هریک کوشیدند ادای دینی به او بکنند ، و این ادای دین با نوعی وفاداری به ارزشهایی که استاد در تمامی عمر با آنها زیست و به دیگران آموخت ،  همراه بود .
اگر می‌گوییم که سجادی‌نژاد را بزرگداشتی شایسته ‌تر باید ، به‌خاطر نوع زندگی اوست ؛ که در گذشتگان را اگر نیازی باشد ، تنها به دعای خیر و آمرزش‌خواهی است ؛ و در این نسل و نسلهای بعد کم نیستند افرادی که دعای  خیر بدرقه راه سجادی‌نژاد کنند .
زنده یاد استاد سید حسن سجادی‌نژاد در اسفندماه 1296 در خانواده‌ای متدین و عالم در شهر اصفهان دیده به جهان گشود .  پیش از آنکه در آذر ماه 1315 از طرف بانک ملی ایران برای تحصیل در رشته حسابداری عازم انگلستان شود ، علاوه بر تحصیلات متوسطه و دریافت دیپلم علمی ، در رشته ریاضیات عمومی ، فیزیک و شیمی نیز کسب علم کرد . شواهد نشان می‌دهد که این مطالعات بعد از آن نیز به شیوه‌ای غیرکلاسیک ادامه یافته است . در سال 1323 (1945 میلادی) به عضویت وابسته انجمن حسابداران خبره انگلستان و در سال 1338 (1960 میلادی) به عضویت پیوسته آن انجمن درآمد . در سال 1324 پس از پایان تحصیلات عالی در انگلستان ، به ایران بازگشت و از سال 1330 به اتفاق تنی چند از هم دوره‌های خود مامور خدمت در شرکت نفت شد و خدمتش در آنجا تا زمان بازنشستگی ادامه یافت .
اما با وجود این سوابق کار اجرایی ، شادروان سجادی ‌نژاد بیش از هر چیز معلم بود ، و معلمی شغلی است که بازنشستگی نمی‌شناسد . او تا پایان عمر آموخت و آموزش داد . از همسر ایشان نقل شده است که “استاد یا مطالعه می‌کردند، یا می‌اندیشیدند و یا می‌نوشتند” . از یکی از شاگردان قدیم ایشان نقل است که “حتی اگر در سر امتحان از ایشان سئوالی داشتی که احساس می‌کردند پاسخ به آن ، از نظر جنبه آموزشی ضرورت دارد ، علیرغم کمک احتمالی به پاسخگویی به سئوالات امتحان ، حتماً به آن پاسخ می‌دادند” .
حاصل عمر پربار ایشان ، انبوهی از آثار آموزشی و تخصصی است . و از این دستاورد ، آنچه منتشر شده بدین شرح است :
حسابداری مقدماتی (به همراهی آقای ابوالقاسم خردجو) سال 1338
اصول هزینه‌یابی و حسابداری صنعتی (جلد1) سال 1340
اصول دفترداری و حسابداری بازرگانی (جلد1) سال 1342
اصول دفترداری و حسابداری بازرگانی (جلد2) سال 1343
اصول دفترداری و حسابداری بازرگانی (جلد3) سال 1344
اصول دفترداری و حسابداری بازرگانی (جلد4) سال 1347
اصول دفترداری و حسابداری بازرگانی (جلد5) سال 1346
حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت (جلد 1) سال 1356
حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت (جلد 2) سال 1356
حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت (جلد 3) سال 1357
حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت (جلد 4) سال 1368
اصول هزینه‌یابی و روشهای حسابداری صنعتی (جلد1) سال 1367
اصول هزینه‌یابی و روشهای حسابداری صنعتی (جلد2) سال 1376
(با همکاری آقایان ملک آرایی و نظری)
فرهنگ اصطلاحات حسابداری سال 1376
(با همکاری دکتر فضل الله اکبری)
استاد ارجمند دکتر فضل‌الله اکبری در مورد ایشان می‌گوید :
“مقدر چنین بود که ، درسالهای پایان زندگی ، با پدید آورنده این اثر در سازمان حسابرسی ، مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری ، هم اتاق باشم و مصاحبت او لذت بخش بود . حسن سجادی‌نژاد را می‌گویم . علاوه بر دانش حرفه ، به شعر ، که آن را متناسب و  به اقتضای مورد می‌آورد ، علاقه بسیار داشت . صفای باطن و لهجه اصیل او به کلامش تاثیر و شیرینی خاص می‌بخشید . پرمایه ، سخت ‌کوش و پیگیر بود . به نوشتن عشق می‌ورزید و از این جهت کم نظیر بود . از بین همه آنان که در این رشته می‌شناسم ، عشق و پشتکاری بالاتر و فاخرتر از آنچه او به نوشتن داشت ندیده‌ام . با همه نوع کتاب الفت داشت و به گفته فیلسوف شهیر ژان پل سارتر زندگیش در میان کتابها شروع و در میان کتابها نیز به خاموشی گرایید ” .
براستی راز ماندگاری استاد در چیست ؟  آنچه از گفته‌ها و  نظرات شاگردان نقل شده ما را به آستانه این راز رهنمون می‌شود . ولی باید باز هم برای کشف آن بکوشیم .  به این منظور ، مرور دوباره‌ای در زندگانی و ویژگیهای ایشان ، راهگشای این مهم تواند بود ، مهمی که برای نسل امروز و فردا بسی آموزنده است . در این مرور دوباره به چنین مواردی برمی‌خوریم :
• به‌روز بودن  ؛ در زندگی همواره با جریانهای علمی و اجتماعی جدید همراه و هماهنگ می‌شد . از جمله در سال 1323 به عضویت وابسته و در سال 1338 به عضویت پیوسته انجمن حسابداران خبره انگلستان درآمد. همچنین کتابهای ایشان ، تاریخ 10 سال پس از فوت ایشان را نیز دارد . اینها جز از طریق به روز شدن میسر نیست .
• کار سیستماتیک ، منظم و مداوم ؛ تلاش او از بدو بازگشت به ایران بدون توقف ادامه داشت . از هنگامی که در گنجاندن ماده‌ای در قانون مالیاتهای سال 1328 ایفای نقش کرد [درهر موقعی که انجمن محاسبین و کارشناسان قسم خورده در کشور تشکیل شود ، وزارت دارایی مکلف است نتیجه رسیدگی محاسبین قسم خورده را در مورد حساب یا ترازنامه هر بازرگان یا شرکت بپذیرد ، و در این صورت برای تشخیص مالیات مودی ، دیگر حاجت رسیدگی به دفاتر و اوراق مودی نخواهد بود .] ، تا تشکیل انجمن حسابداران خبره ایران در سال 1353 و تکمیل و بازنگری کتابهای خود ، یعنی در تمام طول زندگی .
• صراحت و لطافت توام در کلام ؛ زندگی استاد ، آکنده از لطیفه‌های آموزنده بود . در جایی ، در پاسخ به یکی از دوستان ، که به ایشان گفته بود [به دلیل سردی هوا و دوری راه]: “فلان کار را می‌توانید در منزل هم انجام دهید” پاسخ داده بودند : “اگر قرار بر این است که پول مفت به من بدهند ، من از فردا نمی آیم .” و جایی دیگر ، پس از آنکه شخص چاپلوسی در حضورشان ، زبان به تحسین بازکرد ، بی‌ریا و بی پرده تقاضای “دوا” کرد و داستان جالینوس از مثنوی را بازگو کرد که :
“جالینوس از یارانش می‌خواهد که فلان دارو را آماده کنند .  یاران به وی خاطر نشان می‌سازند که “این دوا در علاج جنون به کار می رود و از کمال عقل تو بعید است که حاجت بدان کنی .” جالینوس پاسخ می‌دهد که امروز دیوانه‌ای با من در میان راه ، اظهار تملق و چاکری کرد ، اگر سنخیتی در میان ما نمی‌بود ، این توجه در نزد او حاصل نمی‌شد.”
• شوق و اشتیاق در آموختن و آموزاندن ؛ دوستی می‌گفت : “ هنوز دوستان واپسین خنده رضایت آمیزش از دیدن آخرین کار چاپ شده‌اش را فراموش نکرده‌اند ” .
• میهن پرستی ؛ از ایشان سئوال کرده بودند که چگونه سجادی‌نژاد شدی ؟ با صدایی محکم و لحنی مصمم پاسخ می‌دهد : “ از عشقی که به کار داشتم و احساس وظیفه و مسئولیت در مقابل میهنم ؛ عمرم و فراغتم را وقف کار کردم ” .
• سخت‌کوشی ؛ روز دهم شهریور 1367 چشم از جهان فروبست . کنار تختش در بیمارستان پاستور عینک و قلمی بود و کتابی که داشت آن را برای چاپ مجدد تصحیح می‌کرد  .
دوستان عزیز من این راز ماندگاریست . رازی که پی بردن به آن چندان سخت نیست ولی عمل به آن کاری بس دشوار است . سعی کنید اساتیدی چون سجادی نژاد را سرلوحه زندگی و کار خود قرار دهید . استادی که نه تنها در کار بلکه در زندگی شخصی خود نیز کاملاً موفق بوده است . دوستان من فراموش نکنید که حسابداری امروز ما هر چه دارد از سجادی نژاد و امثال سجادی نژاد دارد و این ما هستیم که باید تلاش کنیم تا به روز باشیم و بتوانیم این کشتی را ناخدایی کنیم . حسابدار بدون مطالعه یک حسابدار مرده است و حسابدار مرده در این کشتی جایی ندارد .
این را فراموش نکنید که :
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز                  مرده آن است که نامش به نکویی نرود
مطالعه کنید و از مطالعات خود جهت آموزش به دیگران استفاده کنید و این را بیاد داشته باشید که آموزش ، تلاش را برای یادگیری ، بیشتر می کند .
در پایان با ختم صلوات و فاتحه ای به روح استاد سجادی نژاد ،  یاد استاد را گرامی می داریم . روحش شاد و یادش گرامی باد .
 
اقتباس از سایت مجله حسابرس